Мы убили медвежонка. В. Бухарев
Текст записан Е. П. Лебедевой в пос. Учами в 1952 году. Подлинник рукописи хранится в архиве ИЛИ РАН. Это тетрадки с рукописными записями, сделанными Е. П. Лебедевой в экспедициях. На развороте в тетрадке слева записан русский текст, справа - эвенкийский.
Вениамин Бухарев рассказывает, как с друзьями охотился на медведя. Выследить медвежонка удалось при помощи собак. Рассказчик говорит и об эвенкийских традициях, связанных с тем, как разделывают медведя, что делают с его костями.


текст
(1) Бу улумэ̄синэв урэлэ̄, илан бинэл. (2) Ңэнэрэв урэ̄́ оёло̄н умунду. (3) Оёдуки hуечидэ̄вэр некэрэв. (4) Гиркивун дюлэгу иллан. (5) Намайи оллан. (6) Таду упкат иллэв. (7) Тандеңнэрэв. (8) Ңинакирвун е̄ва-вал амтара. (9) Дыскивун hуктыллэ. (10) Амакӣ́кан бичэлэ̄ ңинакирвун сомамат гоголло. (11) Гиркивун Илья гунэн: (12) «Ңинакир ме̄вандывар гогодёро». (13) Бу упкат ӯчакилва уйев (14) Мэ̄рвун ңинакир гогорила̄тын сурурэв. (15) Дагамарав. (16) Ичэрэв: (17) Хэргиски гогодёро. (18) Илья гунэн: (19) «Ама̄ка̄вэ хурунэнмэ гогодёро» (20) Бу упкат ичэрэв сэктэкэрвэ коңимнэвэтын и сэктэлэдеквэтын лалбукалва. (21) Илья, ичэкэем, иллан. (22) Бу упкат улгучэмэчиллэв. (23) Илья гунэн: (24) «Кэ, ңэнэдегэт дюла̄вэр! (25) Эмңэңилты пэктырэ̄вурты ачир. (26) Сомат hуктывгэ̄т дюла̄вэр. (27) А то эмэ̄нден гогодёми ама̄ка̄вэ». (28) Бу упкат со̄тэ сурурэв. (29) Эмэрэв дюла̄вэр. (30) Чаттырав. (31) Пэктырэвурвэр гадав. (32) Надаңна бинэл, сурурэв. (33) Урэ оёвон исиллэв, ама̄ка̄м̄анмэ ңинакинма тынэв. (34) Ңинакинмун hуктыллэн. (35) Горомомово илиттав. (36) Эпки е̄ва-да гогоро. (37) Тадук дялвун гунэ: (38) «Ама̄ка̄ hуктылчэ бинэн» (39) Бу упкат ңинакирвар тыттэв. (40) Ңинакирвун упкат hуктыллэ. (41) Долборон. (42) Бу ама̄ка̄ удялин пурасинав. (43) Ноноров, урэ чагидала̄н долдыттав. (44) Иду-дэ ңинакирвун эпкил гогоро. (45) Тадук гева урэлэ̄ куктырэв. (46) Долдычиллав урэ оёдукин. (47) Долдырав ңе̄скивар ңинакир гогонмотын. (48) Ңе̄ски эвустэв. (49) Ңинакир эркэмэюду гоголло. (50) Бу ӯчакилвар уйев. (51) Тогоёвор иларав (52) Аңнэгиллав. (53) Тыматнэла̄ гулучарав. (54) Тадук тыматнэ унэмэмэ тэгэрэв. (55) Ңинакирвун ама̄ка̄вэ этэрэ гогодями. (56) Упкат мундулэ̄́ эмэрэ. (57) Тадук намаллав ӯчакилдувар. (58) Сурулдэ̄вэр дюлавэр некэллэв. (59) Сурулдерэкилвун, ңинакинмун умэт со̄мамат гоголлон. (60) Бу а̄нңэдувэр ӯчакилва уйиттэв. (61) Пэктырэвурвэр гадав, сурурэв ңинакин гогодёрила̄н. (62) Амакӣкан ңэнэрэв. (63) Ичэрэв: (64) ама̄ка̄́ чинэгэчин туктычэдерэн моду. (65) Бу hалтын эмэ̄нмурэв. (66) Илани сагдыңилвун нёгут сурурэ. (67) Нёгут Илья пэктырэнэн. (68) Ама̄ка̄́вэ ура̄рэн. (69) Ама̄ка̄́, гевракин пэктырэнэкин, микча̄нэн мо̄дук. (70) Амакӣкан hуктырэн. (71) Ңинакир нян мо̄ла̄ куктывкэ̄нэ. (72) Тадук нян илани нюрма̄синэ. (73) Дагамара. (74) Амӣ́ пэктырэ̄нэн. (75) Умнэт ме̄вандулӣн тымирэн. (76) Ама̄ка̄́ дуннэлэ̄́ бурурэн. (77) hалты́н бэел тогоёвор илара. (78) Илан бинэл ама̄ка̄тка̄нмэ hигиллэ. (79) Этэрэв. (80) hигрэв. (81) Силачиллав. (82) Силатка̄емил, дюла̄вэр ңэнусинэв (83) Ама̄ка̄ткандук дулинма̄н эмэврэв. (84) Амӣ́ ама̄ка̄́ дылва̄́н асалду улэпкэ̄нэн. (85) Долболтоно, кэтэ бэел бинэл, деврэв. (86) Тадук тыма̄тнэ тэгэрэв. (87) Дылин гирамнава̄́н сэктэкэ̄нду уйнэкэ̄ем, мо̄ду локорон.
аннотированный текст
bu | ulumə̄sinəw | urələ̄ | ilan | binəl |
bu | ulu-mə̄-sin-ə-w | urə-lə̄ | ilan | bi-nə-l |
1PL(EXCL) | белка-INTS-INCEP-NFUT-1PL(EXCL) | гора-LOCALL | три | быть-CVSIM-PL |
ŋənərəw | urə̄ | ojolōn | umundu |
ŋənə-rə-w | urə̄ | ojo-lō-n | umun-du |
идти-NFUT-1PL(EXCL) | гора | вершина-LOCALL-PS3SG | один-DATLOC |
ojodukin | hujətčidə̄wər | ńəkərəw |
ojo-duki-n | hujə-t-či-də̄-wər | ńəkə-rə-w |
вершина-ABL-PS3SG | разойтись-DUR-IPFV-CVPURP-RFL.PL | собираться-NFUT-1PL(EXCL) |
girkiwun | ďuləγu | illan |
girki-wun | ďulə-γu | il-l-a-n |
друг-PS1PL(EXCL) | перед-ATR | встать-INCH-NFUT-3SG |
namaji | ollan |
nama-ji | o-l-la-n |
седло-ACC.RFL | сделать-INCH-NFUT-3SG |
tadu | upkat | illəw |
tadu | upkat | il-l-ə-w |
там | весь | встать-INCH-NFUT-1PL(EXCL) |
tanďəŋnərəw |
tan-ďə-ŋnə-rə-w |
курить-IPFV-HAB-NFUT-1PL(EXCL) |
ŋinakirwun | ə̄wawal | amtaraØ |
ŋinaki-r-wun | ə̄-wa-=wal | amta-ra-Ø |
собака-PL-PS1PL(EXCL) | этот-ACC-=INDEF | почуять-NFUT-3PL |
diskiwun | huktilləØ |
diski-wun | hukti-l-lə-Ø |
в.лес-1PL(EXCL) | убежать-PL-NFUT-3PL |
amakīkan | bičələ̄ | ŋinakirwun | somamat | gogolloØ |
amakīkan | bi-čə-lə̄ | ŋinaki-r-wun | so-mama-t | gogo-l-lo-Ø |
вскоре | быть-PANT-ADVZ | собака-PL-PS1PL(EXCL) | сильный(о.проявлении.качества)-INTS-ADVZ | залаять-INCH-NFUT-3PL |
girkiwun | ilja | gunən |
girki-wun | ilja | gun-ə-n |
друг-PS1PL(EXCL) | Илья | сказать-NFUT-3SG |
ŋinakir | mə̄wanďiwar | gogoďoroØ |
ŋinaki-r | mə̄wan-ďi-war | gogo-ďo-ro-Ø |
собака-PL | сердце-IPFV-RFL.PL | залаять-IPFV-NFUT-3PL |
bu | upkat | ūčakilwa | ujjəw |
bu | upkat | ūčaki-l-wa | uj-jə-w |
1PL(EXCL) | весь | верховой олень-PL-ACC | привязать-NFUT-1PL(EXCL) |
mə̄rwun | ŋinakir | gogorilātin | sururəw |
mə̄-r-wun | ŋinaki-r | gogo-ri-lā-tin | suru-rə-w |
RFL-PL-1PL(EXCL) | собака-PL | залаять-PSIM-LOCALL-PS3PL | пойти-NFUT-1PL(EXCL) |
dagamaraw |
dagama-ra-w |
приблизиться-NFUT-1PL(EXCL) |
ičərəw |
ičə-rə-w |
увидеть-NFUT-1PL(EXCL) |
hərgiski | gogoďoroØ |
hərgiski | gogo-ďo-ro-Ø |
вниз | залаять-IPFV-NFUT-3PL |
ilja | gunən |
ilja | gun-ə-n |
Илья | сказать-NFUT-3SG |
amākāwə | hurunənmə | gogoďoroØ |
amākā-wə | hurunən-mə | gogo-ďo-ro-Ø |
дедушка-ACC | медведица-ACC | залаять-IPFV-NFUT-3PL |
bu | upkat | ičərəw | səktəkərwə | koŋimnəwətin | i | səktələďəkwətin | lalbukalwa |
bu | upkat | ičə-rə-w | səktə-kə-r-wə | koŋi-mnə-wə-tin | i | səktə-lə-ďək-wə-tin | lalbuka-l-wa |
1PL(EXCL) | весь | увидеть-NFUT-1PL(EXCL) | ветка-INTS-PL-ACC | отгрызть-NMLZ.RES-ACC-PS3PL | и | подстилка-VBLZ.OBJ-NMLZ.LOC-ACC-PS3PL | мох-PL-ACC |
ilja | ičəkəjəm | illan |
ilja | ičə-kəjəm | il-l-a-n |
Илья | увидеть-CVNSIM | встать-INCH-NFUT-3SG |
bu | upkat | ulgučəməčilləw |
bu | upkat | ulgučə-mət-či-l-lə-w |
1PL(EXCL) | весь | рассказать-RECIP-IPFV-INCH-NFUT-1PL(EXCL) |
ilja | gunən |
ilja | gun-ə-n |
Илья | сказать-NFUT-3SG |
kə | ŋənəďəγət | ďulāwər |
kə | ŋənə-ďə-γət | ďu-lā-wər |
INTJ | идти-IPFV-IMPER.1PL(INCL) | дом.чум-LOCALL-RFL.PL |
əmŋəŋilti | pəktirə̄wurti | ačir |
əmŋəŋi-l-ti | pəktirə̄-wu-r-ti | ači-r |
вместительный-PL-PS1PL(INCL) | выстрелить-NMLZ.INST-PL-PS1PL(INCL) | NEG-PL |
somat | huktiwgə̄t | ďulāwər |
so-ma-t | hukti-w-gə̄t | ďu-lā-wər |
сильный(о.проявлении.качества)-INTS-ADVZ | убежать-TR-IMPER.1PL(INCL) | дом.чум-LOCALL-RFL.PL |
a | to | əmə̄nďən | gogoďomi | amākāwə |
a | to | əmə̄n-ďə-n | gogo-ďo-mi | amākā-wə |
а | то | оставить-FUTCNT-3SG | залаять-IPFV-CVCOND | дедушка-ACC |
bu | upkat | sōtə | sururəw |
bu | upkat | sō-tə | suru-rə-w |
1PL(EXCL) | весь | очень-ADVZ | пойти-NFUT-1PL(EXCL) |
əmərəw | ďulāwər |
əmə-rə-w | ďu-lā-wər |
прийти-NFUT-1PL(EXCL) | дом.чум-LOCALL-RFL.PL |
čattiraw |
čat-ti-ra-w |
чай-VBLZ.FAG-NFUT-1PL(EXCL) |
pəktirəwurwər | gadaw |
pəktirə-wu-r-wər | ga-da-w |
выстрелить-NMLZ.INST-PL-ACC.RFL.PL | взять-NFUT-1PL(EXCL) |
nadaŋna | binəl | sururəw |
nada-ŋna | bi-nə-l | suru-rə-w |
семь-NMLZ.SET | быть-CVSIM-PL | пойти-NFUT-1PL(EXCL) |
urə | ojowon | iśilləw | amākām̄anmə | ŋinakinma | tinəw |
urə | ojo-wo-n | iśi-l-lə-w | amākā-m̄an-mə | ŋinakin-ma | tin-ə-w |
гора | вершина-ACC-PS3SG | достичь-INCH-NFUT-1PL(EXCL) | дедушка-NMLZ.DOG-ACC | собака-ACC | отпустить-NFUT-1PL(EXCL) |
ŋinakinmun | huktillən |
ŋinakin-mun | hukti-l-lə-n |
собака-PS1PL(EXCL) | убежать-INCH-NFUT-3SG |
goromomowo | ilittaw |
goro-momo-wo | ili-t-ta-w |
долгое.время-INTS-ACC | встать-DUR-NFUT-1PL(EXCL) |
əpki | ə̄wada | gogoro |
ə-pki | ə̄-wa-=da | gogo-ro |
NEG-PHAB | что-ACC-=FOC | залаять-PNEG |
taduk | ďalwun | gunəØ |
taduk | ďa-l-wun | gun-ə-Ø |
потом | друг-PL-PS1PL(EXCL) | сказать-NFUT-3PL |
amākā | huktilčə | binən |
amākā | hukti-l-čə | bi-nə-n |
дедушка | убежать-INCH-PANT | быть-PROB-3SG |
bu | upkat | ŋinakirwar | tittəw |
bu | upkat | ŋinaki-r-war | ti-t-tə-w |
1PL(EXCL) | весь | собака-PL-ACC.RFL.PL | отпустить-DISTR-NFUT-1PL(EXCL) |
ŋinakirwun | upkat | huktilləØ |
ŋinaki-r-wun | upkat | hukti-l-lə-Ø |
собака-PL-PS1PL(EXCL) | весь | убежать-PL-NFUT-3PL |
dolboron |
dolbo-ro-n |
настать(о.ночи)-NFUT-3SG |
bu | amākā | uďalin | purasinaw |
bu | amākā | uďa-li-n | pura-sin-a-w |
1PL(EXCL) | дедушка | след-PROL-PS3SG | идти.по.следу-INCEP-NFUT-1PL(EXCL) |
nonorow | urə | čagidalān | doldittaw |
nono-ro-w | urə | čagida-lā-n | doldi-t-ta-w |
начать-NFUT-1PL(EXCL) | гора | место.подальше-LOCALL-PS3SG | слышать-DUR-NFUT-1SG |
idudə | ŋinakirwun | əpkil | gogoro |
idu-=də | ŋinaki-r-wun | ə-pki-l | gogo-ro |
где-=FOC | собака-PL-PS1PL(EXCL) | NEG-PHAB-PL | залаять-PNEG |
taduk | gəwa | urələ̄ | kuktirəw |
taduk | gə-wa | urə-lə̄ | kukti-rə-w |
потом | другой-ACC | гора-LOCALL | забраться-NFUT-1PL(EXCL) |
doldičillaw | urə | ojodukin |
doldi-t-či-l-la-w | urə | ojo-duki-n |
слышать-DUR-IPFV-INCH-NFUT-1PL(EXCL) | гора | вершина-ABL-PS3SG |
doldiraw | ŋə̄skiwar | ŋinakir | gogonmotin |
doldi-ra-w | ŋə̄ski-war | ŋinaki-r | gogo-n-mo-tin |
слышать-NFUT-1PL(EXCL) | вниз.по.склону-RFL.PL | собака-PL | залаять-NMLZ-ACC-PS3PL |
ŋə̄ski | əwustəw |
ŋə̄ski | əwus-tə-w |
вниз.по.склону | спуститься-NFUT-1PL(EXCL) |
ŋinakir | ərkəməjudu | gogolloØ |
ŋinaki-r | ərkəməju-du | gogo-l-lo-Ø |
собака-PL | место.почти.здесь-DATLOC | залаять-INCH-NFUT-3PL |
bu | ūčakilwar | ujjəw |
bu | ūčaki-l-war | uj-jə-w |
1PL(EXCL) | верховой олень-PL-ACC.RFL.PL | привязать-NFUT-1PL(EXCL) |
togojowor | ilaraw |
togo-jo-wor | ila-ra-w |
огонь-ACCIN-RFL.PL | зажечь-NFUT-1PL(EXCL) |
āŋnəčillaw |
āŋnə-t-či-l-la-w |
ночевать-DUR-IPFV-INCH-NFUT-1PL(EXCL) |
timatnəlā | gulučaraw |
timatnə-lā | guluča-ra-w |
утром-LOCALL | сидеть.у.костра-NFUT-1PL(EXCL) |
taduk | timatnə | unəməmə | təgərəw |
taduk | timatnə | unə-məmə | təgə-rə-w |
потом | утром | рано.утром-INTS | сесть-NFUT-1PL(EXCL) |
ŋinakirwun | amākāwə | ətərəØ | gogoďami |
ŋinaki-r-wun | amākā-wə | ətə-rə-Ø | gogo-ďa-mi |
собака-PL-PS1PL(EXCL) | дедушка-ACC | не.стать-NFUT-3PL | залаять-IPFV-CVCOND |
upkat | mundulə̄ | əmərəØ |
upkat | mun-dulə̄ | əmə-rə-Ø |
весь | 1PL(EXCL)-LOCALL | прийти-NFUT-3PL |
taduk | namallaw | ūčakilduwar | suruldə̄wər | ďulawər |
taduk | nama-l-la-w | ūčaki-l-du-war | suru-l-də̄-wər | ďu-la-wər |
потом | навьючить-INCH-NFUT-1PL(EXCL) | верховой олень-PL-DATLOC-RFL.PL | пойти-INCH-CVPURP-RFL.PL | дом.чум-LOCALL-RFL.PL |
ńəkəlləw | surulďərəkilwun | ŋinakinmun | umət | sōmamat | gogollon |
ńəkə-l-lə-w | suru-l-ďə-rəki-l-wun | ŋinakin-mun | umət | sō-mama-t | gogo-l-lo-n |
собираться-INCH-NFUT-1PL(EXCL) | пойти-INCH-IPFV-CVCOND-PL-1PL(EXCL) | собака-PS1PL(EXCL) | вдруг | сильный(о.проявлении.качества)-INTS-ADVZ | залаять-INCH-NFUT-3SG |
bu | ānŋəduwər | ūčakilwa | ujittəw |
bu | ānŋə-du-wər | ūčaki-l-wa | uji-t-tə-w |
1PL(EXCL) | ночевка-DATLOC-RFL.PL | верховой олень-PL-ACC | привязать-DISTR-NFUT-1PL(EXCL) |
pəktirəwurwər | gadaw |
pəktirə-wu-r-wər | ga-da-w |
выстрелить-NMLZ.INST-PL-ACC.RFL.PL | взять-NFUT-1PL(EXCL) |
sururəw | ŋinakin | gogoďorilān |
suru-rə-w | ŋinakin | gogo-ďo-ri-lā-n |
пойти-NFUT-1PL(EXCL) | собака | залаять-IPFV-PSIM-LOCALL-PS3SG |
amakīkan | ŋənərəw |
amakīkan | ŋənə-rə-w |
вскоре | идти-NFUT-1PL(EXCL) |
ičərəw |
ičə-rə-w |
увидеть-NFUT-1PL(EXCL) |
amākā | činəgəčin | tuktičəďərən | modu |
amākā | činə-gəčin | tukti-čə-ďə-rə-n | mo-du |
дедушка | густой.пучок.из.веток-EQT | залезть-STAT-IPFV-NFUT-3SG | дерево-DATLOC |
bu | haltin | əmə̄nmurəw |
bu | hā-l-tin | əmə̄n-mu-rə-w |
1PL(EXCL) | часть-PL-PS3PL | оставить-PASS-NFUT-1PL(EXCL) |
ilani | sagdiŋilwun | ńoγut | sururəØ |
ilani | sagdi-ŋi-l-wun | ńoγut | suru-rə-Ø |
трое | старый-SUPER-PL-1PL(EXCL) | сначала | пойти-NFUT-3PL |
ńoγut | ilja | pəktirənən |
ńoγut | ilja | pəktirən-ə-n |
сначала | Илья | выстрелить-NFUT-3SG |
amākāwə | urārən |
amākā-wə | urā-rə-n |
дедушка-ACC | промахнуться-NFUT-3SG |
amākā | gəwrakin | pəktirənəkin | mikčānən | mōduk |
amākā | gəw-raki-n | pəktirən-əki-n | mikčān-ə-n | mō-duk |
дедушка | сделать.вторично-CVCOND-3SG | выстрелить-CVCOND-3SG | прыгнуть-NFUT-3SG | дерево-ABL |
amakīkan | huktirən |
amakīkan | hukti-rə-n |
вскоре | убежать-NFUT-3SG |
ŋinakir | ńan | mōlā | kuktiwkə̄nəØ |
ŋinaki-r | ńan | mō-lā | kukti-wkə̄n-ə-Ø |
собака-PL | опять | дерево-LOCALL | забраться-CAUS-NFUT-3PL |
taduk | ńan | ilani | ńurmāsinəØ |
taduk | ńan | ilani | ńurmā-sin-ə-Ø |
потом | опять | трое | подкрасться-INCEP-NFUT-3PL |
dagamaraØ |
dagama-ra-Ø |
приблизиться-NFUT-3PL |
amī | pəktirə̄nən |
amī | pəktirə̄n-ə-n |
отец | выстрелить-NFUT-3SG |
umnət | mə̄wandulīn | timirən |
umnə-t | mə̄wan-dulī-n | timi-rə-n |
один.раз-INSTR | сердце-PROL-PS3SG | попасть в цель-NFUT-3SG |
amākā | dunnələ̄ | bururən |
amākā | dunnə-lə̄ | buru-rə-n |
дедушка | земля-LOCALL | упасть-NFUT-3SG |
haltin | bəjəl | togojowor | ilaraØ |
hā-l-tin | bəjə-l | togo-jo-wor | ila-ra-Ø |
часть-PL-PS3PL | человек.мужчина-PL | огонь-ACCIN-RFL.PL | зажечь-NFUT-3PL |
ilan | binəl | amākātkānmə | higilləØ |
ilan | bi-nə-l | amākā-tkān-mə | higi-l-lə-Ø |
три | быть-CVSIM-PL | дедушка-CHILD-ACC | ободрать-INCH-NFUT-3PL |
ətərəw |
ətə-rə-w |
не.стать-FUTCNT-1PL(EXCL) |
higrəw |
hig-rə-w |
ободрать-NFUT-1SG |
śilačillaw |
śila-t-či-l-la-w |
жарить.на.вертеле-DUR-IPFV-INCH-NFUT-1PL(EXCL) |
śilatkājəmil | ďulāwər | ŋənuśinəw |
śila-t-kājəmi-l | ďu-lā-wər | ŋənu-śin-ə-w |
жарить.на.вертеле-DUR-CVNSIM-PL | дом.чум-LOCALL-RFL.PL | возвращаться-INCEP-NFUT-1PL(EXCL) |
amākātkanduk | dulinmān | əməwrəw |
amākā-tkan-duk | dulin-mā-n | əmə-w-rə-w |
дедушка-CHILD-ABL | середина-ACC-PS3SG | прийти-TR-NFUT-1PL(EXCL) |
amī | amākā | dilwān | asaldu | uləpkə̄nən |
amī | amākā | dil-wā-n | asa-l-du | ulə-pkə̄n-ə-n |
отец | дедушка | голова-ACC-NMLZ | женщина.PLSTEM-PL-DATLOC | сварить-CAUS-NFUT-3SG |
dolboltono | kətə | bəjəl | binəl | ďəwrəw |
dolboltono | kətə | bəjə-l | bi-nə-l | ďəw-rə-w |
вечером | много | человек.мужчина-PL | быть-CVSIM-PL | съесть-NFUT-1PL(EXCL) |
taduk | timātnə | təgərəw |
taduk | timātnə | təgə-rə-w |
потом | утром | сесть-NFUT-1PL(EXCL) |
dilin | giramnawān | səktəkə̄ndu | ujnəkə̄jəm | mōdu | lokoron |
dili-n | giramna-wā-n | səktə-kə̄n-du | uj-nə-kə̄jəm | mō-du | loko-ro-n |
голова-PS3SG | кость-ACC-PS3SG | ветка-ATTEN-DATLOC | привязать-PRGRN-CVNSIM | дерево-DATLOC | повесить-NFUT-3SG |