Ненец и селькуп. В. К. Аксандаков
Владимир Аксандаков рассказывает сказу о ненце и селькупе. Ненец и селькуп соревновались в перетягивании косточки оленя. Ненец победил, поэтому сейчас у ненцев много оленей, а у селькупов мало.
Видеозапись:
текст
(1) Илымпө̄қі қӓлира шӧльқум иран әптісӓ. (2) Илымпө̄й сомак, нянты аш тӯтымпө̄й. (3) Ну, уккыр тō ӱ̄тыт ө̄мтө̄қі. (4) Қӓл-ира ніль эй кәтыңыт: (5) “Нашшаң на пуршымө̄ттак! (6) Ксә, ө̄тӓт о̄пыл кочынь шитт нӓкӓллэй! (7) Кутыль немый пэлӓш, пэлӓң мишшалэнтыңыт, (8) на қумыткінің ө̄тӓн мунтың эй қәнтө̄тыт”. (9) А ө̄тӓӣмті̄ мол эй вәрымпаті̄. (10) Ну шӧльқум ира ніль кәтыңыты: (11) “А кса, кут эй кочыньыл!” (12) Қӓл-ира кочынь, тә, о̄пыл кочыньлакап каррӓны ӣнтыт. (13) Вәрқы пэлӓңмынты на орқылтыт, (14) а шӧльқум ира кыпа пэлӓңмынты. (15) Ныны шитты на нӓкӓқоламмынті. (16) Нашшаң нӓкӓңыты, нашшаң нӓкӓңыты қӓл-ира. (17) қапі вәрқы кочыньмынты, вәрқы пэлӓңмынты орқылпат кочыньлака, кочыньты. (18) мишшалныт ныны тіна шӧльқум иран утын нө̄ны то̄. (19) Ныны чо! (20) Қӓл-ираткін э ө̄тӓты, мунтык қӓл-ираткін қәнны. (21) Тө̄птыль че̄лы қӓл-ира ө̄тӓӣмты таққылӓ кәртықоламна. (22) ө̄тӓӣмты тоққылӓ қәнна. (23) А шӧльқум-ираткінык кыпә̄ ө̄тӓлӣп қәчыммынты, (24) қапи амнан аша қуқонто̄. (25) Всё-таки намынманты по̄нты кунты уккуршаң илысө̄й. (26) Ныны неннӓ қапі қӓлира ө̄тӓсӓ эса. (27) А шӧльқуп ө̄тӓты қө̄ны, қө̄ны э̄ңа қапі. (28) Мы, и эта легенда говорит о чем: (29) до сих пор вот так. (30) У селькупа оленей мало, (31) а ненец оленями очень богатый. (32) И все из-за этой косточки, из-за этого сустава.
(1) Илымпө̄қі қӓлира шӧльқум иран әптісӓ. (2) Илымпө̄й сомак, нянты аш тӯтымпө̄й. (3) Ну, уккыр тō ӱ̄тыт ө̄мтө̄қі. (4) Қӓл-ира ніль эй кәтыңыт: (5) “Нашшаң на пуршымө̄ттак! (6) Ксә, ө̄тӓт о̄пыл кочынь шитт нӓкӓллэй! (7) Кутыль немый пэлӓш, пэлӓң мишшалэнтыңыт, (8) на қумыткінің ө̄тӓн мунтың эй қәнтө̄тыт”. (9) А ө̄тӓӣмті̄ мол эй вәрымпаті̄. (10) Ну шӧльқум ира ніль кәтыңыты: (11) “А кса, кут эй кочыньыл!” (12) Қӓл-ира кочынь, тә, о̄пыл кочыньлакап каррӓны ӣнтыт. (13) Вәрқы пэлӓңмынты на орқылтыт, (14) а шӧльқум ира кыпа пэлӓңмынты. (15) Ныны шитты на нӓкӓқоламмынті. (16) Нашшаң нӓкӓңыты, нашшаң нӓкӓңыты қӓл-ира. (17) қапі вәрқы кочыньмынты, вәрқы пэлӓңмынты орқылпат кочыньлака, кочыньты. (18) мишшалныт ныны тіна шӧльқум иран утын нө̄ны то̄. (19) Ныны чо! (20) Қӓл-ираткін э ө̄тӓты, мунтык қӓл-ираткін қәнны. (21) Тө̄птыль че̄лы қӓл-ира ө̄тӓӣмты таққылӓ кәртықоламна. (22) ө̄тӓӣмты тоққылӓ қәнна. (23) А шӧльқум-ираткінык кыпә̄ ө̄тӓлӣп қәчыммынты, (24) қапи амнан аша қуқонто̄. (25) Всё-таки намынманты по̄нты кунты уккуршаң илысө̄й. (26) Ныны неннӓ қапі қӓлира ө̄тӓсӓ эса. (27) А шӧльқуп ө̄тӓты қө̄ны, қө̄ны э̄ңа қапі. (28) Мы, и эта легенда говорит о чем: (29) до сих пор вот так. (30) У селькупа оленей мало, (31) а ненец оленями очень богатый. (32) И все из-за этой косточки, из-за этого сустава.
(1) Жили ненец с селькупом. (2) Жили хорошо, друг с другом не ругались. (3) Ну, однажды вечером сидели (они двое). (4) Ненец так <и> сказал: (5) «Так вот мне (вроде) скучно стало [=я соскучился]! (6) Давай перетягивать оленя свободный сустав (7) Чья сторона выдергивает, (8) этому человеку олени все и отойдут». (9) А оленей своих, вроде, тоже вместе держали. (10) Ну, селькуп так сказал: (11) «А давай, где еще твой сустав?» (12) Ненец сустав, ээ, свободный сустав c (места у) очага взял. (13) За большую сторону вот схватил (вроде). (14) А селькуп за маленькую сторону. (15) Потом в разные стороны тянуть начали. (16) Так тянет, так тянет ненец. (17) Вроде, за большой сустав, за большую сторону схватил сустав, сустав (этот). (18) Выдернул потом у этого селькупа-старика из рук. (19) Потом что! (20) Ненцу, олени у него, всё ненцу ушло. (21) На следующий день, оленей своих собирая, кочевать собрался (ненец) (22) Оленей своих собрав, пошел. (23) А селькупу маленько оленишек оставил, (24) вроде, чтобы с голоду не умер он. (25) Все-таки столько лет <в течение> вместе жили (двое). (26) Потом дальше, вроде, ненец с оленями стал. (27) А у селькупа оленей [селькуп оленей его] мало, мало <есть>, вроде. (28) Это, и эта легенда говорит о чем: (29) до сих пор вот так. (30) У селькупа оленей мало, (31) а ненец оленями очень богатый. (32) И все из-за этой косточки, из-за этого сустава.
аннотированный текст
ilympɔ̄qįj | qälira | šöľqumiranəptįsä |
ily-mp-ɔ̄qįj | qäl-ira | šöľqum-ira-n=əptį-sä |
жить-PSTN-3DU.SUB | ненец-мужчина.SG.NOM | селькуп-мужчина.SG-GEN=с-COM |
ilympɔ̄j | somak | ńänty | aš | tōtympɔ̄j |
ily-mp-ɔ̄j | somak | ńänty | aš | tōty-mp-ɔ̄j |
жить-PSTN-3.DU.SUB | хорошо | вместе | NEG | ругаться-PSTN-3.DU.SUB |
nu | ukkyr | tō | ǖtyt | ɔ̄mt∅ɔ̄qį |
nu | ukkyr | tō | ǖtyt | ɔ̄mt-∅-ɔ̄qį |
ну | один | там | вечером | сидеть-PRS-3.DU.SUB |
qälira | nįľ | ɛj | kətyŋyt |
qäl-ira | nįľ | ɛj | kəty-ŋ-yt |
ненец-мужчина.SG.NOM | так | еще/и | сказать-PRS-3.SG.OB |
naššaŋ | na | puršymɔ̄ttak |
naššaŋ | na | puršy-mɔ̄t-t-ak |
так | это | скучать-PFV.DECS-LTN.PRS-1.SG.SUB |
ksə | ɔ̄tät | ūpyl | kočyń | šitt | näqälɛj |
ksə | ɔ̄tä-t | ūpyl | kočyń | šitt | näqä-l-ɛj |
давай | олень.SG-GEN | свободный | сустав.SG.NOM | в.разные.стороны | тянуть-OPT-1.DU.OB |
kutyľ | ńemyj | pɛläš | pɛläŋ | miššalɛntyŋyt |
kuty-ľ | ńe-my-j | pɛläš | pɛläŋ | miššal-ɛnty-ŋ-yt |
кто-ADJ | существо-NMIz-ADJ | сторона.SLIP | сторона.SG.NOM | выдернуть-IPFV-PRS-3.SG.OB |
na | qumytkįnįŋ | ɔ̄tän | munDyŋ | ɛj | qəntɔ̄tyt |
na | qumy-t-kįnįŋ | ɔ̄tä-n | munDyŋ | ɛj | qən-t-ɔ̄tyt |
этот | человек.SG-GEN-DAT/ALL | олень-PL.NOM | все | еще/и | уйти-FUT-3.PL.SUB/OB |
a | ɔ̄täīmtį̄ | mol{1} | ɛj | wərympatį̄ |
a | ɔ̄tä-ī-m-tį̄ | mol{1} | ɛj | wəry-mp-atį̄ |
а | олень-PL-ACC-POSS.3.DU | говорят | и | держать-PSTN-3DU.OBJ |
nu | šöľqumira | nįľ | kətyŋyty |
nu | šöľqum-ira | nįľ | kəty-ŋ-yty |
ну | селькуп-мужчина.SG.NOM | так | сказать-PRS-3.SG.OB |
a | ksa | kut | ɛj | kočyńyl |
a | ksa | kut | ɛj | kočyń-yl |
а | ну.ка | где | еще/и | сустав.SG.NOM-POSS.2.SG |
qälira | kočyń | tə | ūpyl | kočyńlakap | karräny | īntyt |
qäl-ira | kočyń | tə | ūpyl | kočyń-laka-p | karräny | ī-nt-yt |
ненец-мужчина.SG.NOM | Cустав.NOM.SG | HES | свободный | сустав-SNG.SG-ACC | с.очага/C.берега | взять-LTN.PRS-3.SG.OB |
wərqy | pɛläŋmynty | na | orqyltyt |
wərqy | pɛläŋ-myn-ty | na | orqyl-t-yt |
большой | сторона.SG-PROL-POSS.3.SG | вот | схватить-LTN.PRS-3.SG.OB |
a | šöľqumira | kypa | pɛläŋmynty |
a | šöľqum-ira | kypa | pɛläŋ-myn-ty |
а | селькуп-мужчина.NM.SG | маленький | сторона.SG-PROL-POSS.3.SG |
nyny | šitty | na | näkäqolammyntį̄{1} |
nyny | šitty | na | näkä-q-olam-my-nt-į̄{1} |
потом | в.разные.стороны | вот | тянуть-INF-AUX.INCH-PSTN-LTN-1.DU.SUB/OB |
naššaŋ | näkäŋyty | naššaŋ | näkäŋyty | qälira |
naššaŋ | näkä-ŋ-yty | naššaŋ | näkä-ŋ-yty | qäl-ira |
так | тянуть-PRS-3.SG.OB | так | тянуть-PRS-3.SG.OB | ненец-мужчина.SG.NOM |
qapį | wərqy | kočyńmynty | wərqy | pɛläŋmynty | orqylpat | kočyńlaka | kočyńty |
qapį | wərqy | kočyń-myn-ty | wərqy | pɛläŋ-myn-ty | orqyl-p-at | kočyń-laka | kočyń-ty |
вроде | большой | сустав.SG-PROL-POSS.3.SG | большой | сторона.SG-PROL-POSS.3.SG | схватить-PSTN-3.SG.OB | сустав-SNG.SG.NOM | сустав.SG.NOM-POSS.3.SG |
miššalnyt | nyny | tįna | šöľqumiran | utyn | nɔ̄n | tō |
miššal-n-yt | nyny | tįna | šöľqum-ira-n | uty-n | nɔ̄n | tō |
дернуть-PRS-3.SG.OB | потом | этот.самый | селькуп-мужчина.SG-GEN | рука.SG-GEN | из | прочь |
nyny | čo |
nyny | čo |
потом | что |
qäliratkįn | ɛ | ɔ̄täty | munDyk | qäliratkįn | qənny |
qäl-ira-t-kįn | ɛ | ɔ̄tä-ty | munDyk | qäl-ira-t-kįn | qən-n-y |
ненец-мужчина.SG-GEN-DAT/ALL | HES | олень.SG.NM-POSS.3.SG | всё | ненец-мужчина.SG-GEN-DAT/ALL | уйти-LTN.PRS-3.SG.SUB |
tɔ̄ptyľ | čēly | qälira | ɔ̄täīmty | taqqyllä | kərtyqolamna2 |
tɔ̄ptyľ | čēly | qäl-ira | ɔ̄tä-ī-m-ty | taqqyl-lä | kərty-q-olam-n-a2 |
следующий | день.NOM.SG | ненец-мужчина.SG.NOM | олень-PL-ACC-POSS.3.SG | погнать-CVB | кочевать-INF-AUX.INCH-PRS-3.SG.SUB |
ɔ̄täīmty | toqqylä | qənna |
ɔ̄tä-ī-m-ty | toqqy-lä | qən-n-a |
олень-PL-ACC-POSS.3.SG | погнать-CVB | уйти-PRS-3.SG.SUB |
a | šöľqumiratkįnyk | kypə̄ | ɔ̄tälīp | qəčymmynty3 |
a | šöľqum-ira-t-kįnyk | kypə̄ | ɔ̄tä-līp | qəčy-mmy-nt-y3 |
а | селькуп-мужчина.SG-GEN-DAT/ALL | маленько | олень-PEJ.SG.NOM | оставить-PSTN-LTN-3SG.SUB |
qapį | amnan | aša | quqontō |
qapį | amna-n | aša | qu-qo-ntō |
вроде | голод.SG-GEN | NEG | умереть-INF-POSS.2/3.SG |
vsʼotaki | namynmanty | pōnty | kunty | ukkuršaŋ | ilysɔ̄j |
vsʼo-taki | namynmanty | pō-n-ty | kunty | ukkuršaŋ | ily-s-ɔ̄j |
все-таки | в.такой.степени | год.SG-GEN-POSS.3.SG | в.течение | вместе | жить-PST-3.DU.SUB |
nyny | ńɛnnä | qapį | qälira | ɔ̄täsä | ɛs∅a |
nyny | ńɛnnä | qapį | qäl-ira | ɔ̄tä-sä | ɛs-∅-a |
потом | вперед | вроде | ненец-мужчина.SG.NOM | олень.SG-COM | стать-PRS-3.SG.SUB |
a | šöľqup | ɔ̄täty | qɔ̄ny | qɔ̄ny | ɛ̄ŋa | qapį |
a | šöľqup | ɔ̄tä-ty | qɔ̄ny | qɔ̄ny | ɛ̄-ŋ-a | qapį |
а | селькуп.SG.NOM | олень.SG.NOM-POSS.3.SG | мало | мало | быть-PRS-3.SG.SUB | вроде |
my | eta | ľeg'enda | govor'it | očom |
my | eta | ľeg'enda | govor'it | o=čom |
это | эта | легенда | говорит | о=чем |
do | s'ix | por | vot | tak |
do | s'ix | por | vot | tak |
до | сих | пор | вот | так |
us'eľkupa | oľeńej | malo |
us'eľkupa | oľeńej | malo |
у.селькупа | оленей | мало |
a | ńeńec | oleńam'i | očeń | bogatyj |
a | ńeńec | oleńam'i | očeń | bogatyj |
а | ненец | оленями | очень | богатый |
i | vs'o | izza | etoj | kostočk'i | izza | etovo | sustava |
i | vs'o | iz=za | etoj | kostočk'i | iz=za | etovo | sustava |
и | все | из=за | этой | косточки | из=за | этого | сустава |