Легенда о селькупском богатыре. Г. П. Кукушкин
Геннадий Поликарпович рассказывает сказку. Он слышал ее от отца, известного среди баишенских селькупов сказочника. В сказке говорится о селькупском богатыре. На него напали враги-ненцы, а жена его предала. Богатырю помог его маленький сын. На сайте опубликована сказка с аналогичным сюжетом, записанная Л. В. Варковицкой в 1941 г. от Семена Петровича Кусамина в Баихе.
текст
(1) Илымпа уккур пө̄р ме̄ мө̄ттырмыт. (2) Иматы [имасы], игаляты сельчы поль, на сельчы, чульмө̄тқыт илымпө̄тыт (3) Еще тәпыт мӱтыль қумӣтыт, ну, его войско. (4) Было время затишәя, ниоткуда нападения. (5) Враждовали между собой селькупы и эвенки. (6) Нападения... нападали там периодически, вражда была, территорию делили. (7) Вот они жили... а... илымпө̄тын. (8) А қумӣты, мӱтыльқумӣты сӧтты қәнпө̄тыт нө̄қыр че̄лыты. (9) А м[у]ө̄тыр, м[у]ө̄тыр, ме̄ м[у]ө̄тыр мө̄тқыт қала ӣятыася и ӣматы мө̄тқыт. (10) Иматы қои пө̄нты наттыла ө̄мтымпа, а ираты тішаль кӱтыль маттырпа тишшаль кӱ̄тыльпа тишшат кӱты. (11) Че̄лы чото̄қыт куткос по̄қыт канат мӯтэльнө̄тын пө̄пы как мө̄тты, қумыт мө̄тты серӓлө̄лиң[у]ө̄тыт. (12) Қӓлыль, қӓлыль м[у]ө̄тыр мө̄тты серна, еще кажется нө̄қыр қуп соқыльолыл тӣры мө̄тты с[и]е̄рнө̄тыт. (13) Т[и]энтө̄тыт, сӧлқумыль ә̄тыся т[и]энтө̄тын. (14) Ну, как полагается в этих ... раньше надо человека, гостей принятә. (15) Иманты кін[іт], ну а так кысса чо, чайник там или там ранәше что воды сделатә, накормитә надо гостей, апстықо. (16) Разделисә қумыт мальчаӣты то̄тӣтӓлнө̄тыт, [у]омт[и]ӓлнө̄тыт, апстықоламныт. (17) Ираты куралтыт, та еще қой пинты апсып, қӓнты-қ[к]ос т[и]это има ніллымө̄нна қӧнты-то аш кыка там. (18) Ираты чӓп томныт - как будто аш ӱнтынит. (19) Имамты тісьсят кӱтыся чӓрӓ қӓттыты как будто тӧльтӓльна има “Тап қумыт тi ма ирам машик чӓррӓ қӓттыт, мелқо машик монныты. (20) Машык, машык там ира аш қоич[у]ө̄ты кукчак машик эй чӓрӓ сык қӓттыт”. (21) Қӓлыль м[у]ө̄тыр лӓпӓтө̄льля тэтты қуп орқылнө̄т и утӣты қоттӓ соррэйң[у]ө̄т. (22) Понӓ тīлт[у]ө̄т. (23) Понӓ тīлт[у]ө̄т, салтопунты іллӓ куррэиң[у]ө̄т, салтопунты іллӓ куррэиң[у]ө̄т. (24) А на қӓлыль м[у]ө̄тыр м[у]ө̄тты серна, имат коптонты ират коптонты вот іллӓ омта. (25) Ныны сӓққықоламнө̄тын. (26) А ира поқыт сор... куррымпылӓ, курымпылӓ поқыт [у]ө̄мта салт[у]о̄қыт сьӧтқыт поқыт пит. (27) А ӣялямты туччо канат коптонты чаттө̄тыт, ияля нымты лакашымпа. (28) Канап понӓ чаттө̄тыт, а ияля, ияля канат копто̄қыт, шоқат копто̄қыт қонта. (29) Қонтықо пинн[у]ө̄тын. (30) Ияля, ия̄ты пит сьиттиңа. (31) Әзынты, әзынты кін'і понӓ, чо̄мык понӓ танта, әзымты чап коллаптымпат "Апә̄ қӓнтык сынты ме̄лӓк?" (32) Әзыты нік томныт "Ӣңа, тат нік ме̄ты [ла]. (33) М[у]ө̄та путылқо-та мат тӓ̄қам лоқна. (34) Тӓ̄қам, тӓ̄қам-та чо̄мык, та тӓнымал, чильса кәсыты чо̄мык орқылнө̄т, орқылты чо̄мык іннӓ нӧтӓт, чильса кәсыт сье̄п орқылты понӓ таттӓт, понӓ чо̄мык таттӓт". (35) Ия ә̄сымты, ә̄сымты кыкыт ә̄сымты. (36) Нільчык меңыт, на тӓқып чо̄мыкыт ӱгылныт тӓқып иқа лақалтэ[и]қо. (37) Лақалтӓнтыт, чильса кәсыля раңымө̄ттыт, қумыт іннӓ сьіттӓнт[у]ө̄т. (38) Чильса кәсыля, ну тӓқынты тӱңга чо̄мык, н'эннӓ нӧтыля чильса кәсыт сье̄ля илла орқылныт, понӓ таттыт тӓқап. (39) Тӓқап понӓ таттыт әзынты кінің. (40) Тӓқа сәттыми. (41) Ияля сельчы по̄ты, орты чэңка. (42) Әзынты, әзынты чап кольляптымпат. (43) "Қӓнтык сынты ме̄лӓк?" (44) Әзыты томныт “Та маттырты кун, кун-попало, та маттырты”. (45) Ияля қӓн-кос сьитты пө̄р маттэимпаты тэмнып, тэмнып қайиль кӧмтыль тэмнып. (46) Ө̄лымиңа а м[у]ө̄тыр тәп лаққалтэсыт уккыр кәт пуө̄р, кәт п[у]р лаққалтэисыт на тэмны сьитты ме̄ллымө̄сс[ы]. (47) На тӓқап онты іллӓ ө̄мтытыль копто̄қынты іллӓ тӓқа, тӓқан інты очык іллӓ омта, тӓқан інты. (48) Ӣяты мө̄тты сьерна. (49) Кә̄тыт иятын “Ия, та чомык іллӓ қонтӓсь, қонтась”. (50) Қарынык че̄лыты нө̄т нө̄тӓнта, қӓлыль м[у]ө̄тыр понӓ танта, понӓ танта тантышуө̄лқо, тантыш[у]ө̄лқо п'онӓ танта. (51) А сӧльқумыль м[у]отыркін’і тӱля нік кәтыт "На ӱркысат, тат қоип кӱтӓптысал тап пит?" (52) На сӧльқумыль муө̄тыр нік томныт "Қои мат кӱтӓптэнтам тынтэна, на уккор тільчык кӱтӓптысам, уккыр тинтэ мыж[ш]алтука нассар тӧкап пӓттө̄лныт. (53) На уккор нільчык, на нільчык кӱтӓптысам". (54) Когда он домой зашел, жена спрашивает: "Как он там на улице". (55) "А, он во сне видел такое - один ястреб тридцать гусей шибанул". (56) Она̄ "Ха-ха, он уже перед смертью бредит". (57) Ни қоип аш кәтыт қӓлыль муө̄тыр, ай очик мө̄тты серлӓ имат қӧталты ай очык іллӓ қонта. (58) Ну, уже че̄лың эса. (59) Уже челыты, уже қумыты іннӓ омтӓмэнтө̄тын, уже іннӓ омтӓлса монтыты. (60) На м[у]ө̄тыр іннӓ, іннӓ омта, ті уж тӓқа уто̄қынты ольчыса, ті уж куты ка қӓнтык ме̄тыт. (61) На то̄ мө̄тна на сельчы м[у]ө̄тыльмы на то мө̄нна қонтытыль қумытыт іллӓ пачалныт тӓқася. (62) Қӓлыль м[у]ө̄тыт кін'і м[у]ө̄ттыт, онты мө̄тқынты тӓқан укысӓ м[у]ө̄та інна тіллэиңыт, мәрқык лаңкальна "Ӱркысат, тат қай мелқо қонталэиңунты?" (63) Тонам іннӓ чап саимты інна чап ныралты, қӓллыль муө̄тыр "Ӱркысат, ма эй такталтэилӓң!" (64) Я еще не готов, мол, дай я, мол, дай я оденусь. (65) А сӧльқумыль м[у]ө̄тыр нік томныт "Та қай машык такталтысал?" (66) Нымты орқулӓ, ну м[у]ө̄тыр, богатырә, м[у]ө̄тыр, орқылныт понӓ таттыралтыт, чаппалтыпат уккур пө̄р, и всё. (67) Иматы нымты тӧльтальлӓ - "Иян ө̄сә̄, та поқыт қантэсанты қай". (68) Тымты имамты орқылна, понӓ таттыралтыт. (69) А нө̄қыры че̄лы қумӣты тӱқылсө̄т, тӱқылсө̄т. (70) Ну, на кол ее посадил, ну как по-селькупски, вытесали кол и там, видимо, до сих пор там всё сушится. (71) Так это сказка, сказка или легенда, но это мне рассказывал отец, ну это, тут и как говорится о супружеской вроде неверности, вот это предательством как это. (72) Человек хороший, а она хотела его загубить, своего же мужа, а получилось все наоборот.